Lừa đảo qua dịch vụ tài chính, ngân hàng đang diễn ra rầm rộ

Dưới đây là phân tích về thực trạng, các hình thức lừa đảo phổ biến hiện nay ở Việt Nam, nguyên nhân, và cách phòng tránh:

1. Thực trạng lừa đảo tài chính – ngân hàng

• Trong 10 tháng đầu năm nay, Cơ quan An toàn Thông tin (ISA) đã nhận hơn 220.000 báo cáo lừa đảo trực tuyến, phần lớn liên quan đến tài chính, ngân hàng.

• Theo VnExpress, 91% các vụ gian lận tài chính khai thác dữ liệu ngân hàng.

• Năm 2023, ước tính người dân mất khoảng 8-10 nghìn tỷ VND vì các vụ lừa đảo trực tuyến, và 91% trong số đó là liên quan tài chính.

• Có hàng trăm domain giả mạo ngân hàng / tổ chức tài chính bị phát hiện dùng để lừa đảo.

2. Các hình thức lừa đảo tài chính – ngân hàng phổ biến

Dưới đây là một số hình thức lừa đảo nổi bật:

1. Lừa đảo “black-credit” (cho vay “đen”)
   • Scammer quảng cáo cho vay nhanh, không cần tài sản thế chấp, lãi suất cao.

   • Yêu cầu người vay trả “phí dịch vụ” trước khi giải ngân → sau khi đóng tiền, người cho vay giả mất hút.

   • Có cả app giả mạo cho vay để lấy thông tin cá nhân, tài khoản ngân hàng.

2. Lừa đảo qua xác minh sinh trắc học (biometric verification)
   • Kẻ lừa đảo giả danh nhân viên ngân hàng yêu cầu cập nhật sinh trắc (vân tay, khuôn mặt), yêu cầu ảnh ID, video, giọng nói.

   • Họ có thể lừa người dùng cài app giả mạo (có mã độc) để kiểm soát điện thoại và lấy thông tin tài khoản. 
3. Lừa đảo giả trang web / tên miền ngân hàng
   • Rất nhiều tên miền giả mạo ngân hàng, tổ chức tài chính để đánh cắp thông tin người dùng.

   • Khi người dùng truy cập nhầm trang giả mạo, họ dễ bị dụ nhập thông tin đăng nhập, mật khẩu, OTP,…

4. Lừa đảo qua thẻ tín dụng / mã OTP
   • Scammer mạo danh nhân viên ngân hàng, nói rằng sẽ tăng hạn mức thẻ hoặc hoàn tiền, rồi yêu cầu cung cấp OTP, CVV,…

   • Có kỹ thuật tinh vi để “vượt qua” xác minh sinh trắc – như tạo app giả, phần mềm gián điệp.
5. Lừa đảo qua đầu tư / ứng dụng tài chính
   • Dữ liệu cá nhân bị rò rỉ, sau đó bị dùng để nhắm mục tiêu với các chiêu đầu tư lừa, “lợi nhuận cao bất thường” → dụ người dùng đưa tiền vào nền tảng giả.

   • Một dạng phổ biến toàn cầu là “pig-butchering scam”: dụ người tin tưởng qua mạng (hẹn hò, đầu tư), sau đó dẫn dắt họ đầu tư vào nền tảng lừa đảo.

6. Lạm dụng dữ liệu ngân hàng
   • Dữ liệu ngân hàng (thông tin cá nhân, tài khoản) bị khai thác để lừa đảo nhiều vụ.

   • Khi dữ liệu lớn bị lộ hoặc chia sẻ không an toàn giữa các tổ chức, rủi ro bị lợi dụng cao hơn.

7. Fraud lớn cấp doanh nghiệp / ngân hàng
   • Ví dụ vụ Trương Mỹ Lan – bị cáo buộc lừa đảo rất lớn thông qua quyền kiểm soát ngân hàng SCB và các công ty vỏ bọc.

   • Đây là lừa đảo quy mô “trắng cổ” (white-collar), chứ không chỉ lừa cá nhân.

3. Nguyên nhân khiến lừa đảo gia tăng

• Chuyển đổi số nhanh: Giao dịch ngân hàng online, thanh toán không tiền mặt phát triển mạnh → mở nhiều “cửa” cho tội phạm công nghệ.

• Dữ liệu cá nhân lớn bị rò rỉ: Thông tin người dùng bị rao bán, mua bán ở “chợ ngầm” dữ liệu.

• Chiến thuật lừa đảo tinh vi: Sử dụng công nghệ (phishing, app giả, malware), mạo danh ngân hàng hoặc cơ quan nhà nước để uy hiếp nạn nhân.

• Thiếu liên kết giữa tổ chức: Các ngân hàng, cơ quan điều tra chưa có hệ thống chia sẻ cảnh báo hiệu quả, nên tội phạm dễ luồn lách hơn.

• Nhận thức người dùng hạn chế: Nhiều người dùng chưa cảnh giác cao với các đường link lạ, app không rõ nguồn gốc, nên dễ bị dụ.

4. Hệ quả

• Thiệt hại tài chính rất lớn cho cá nhân: mất tiền, bị đánh cắp tài khoản, lộ danh tính.

• Ảnh hưởng niềm tin vào hệ thống ngân hàng và fintech số.

• Rủi ro an ninh mạng quốc gia cao hơn nếu lừa đảo tài chính phát triển mạnh.

• Ngân hàng, tổ chức tài chính phải chịu chi phí lớn để tăng cường an ninh, bảo mật.

5. Cách phòng tránh

Một số biện pháp để tự bảo vệ bản thân khỏi lừa đảo tài chính:

1. Luôn kiểm tra nguồn tin
   • Khi nhận cuộc gọi, SMS nói là “ngân hàng”, “cơ quan nhà nước” → xác minh qua số điện thoại chính thức hoặc app ngân hàng.

   • Không truy cập link lạ chưa rõ nguồn; nếu nghi ngờ site, mở app ngân hàng chính thức thay vì nhấn link.

2. Tuyệt đối không chia sẻ OTP, mã bảo mật
   • Ngân hàng nào cũng khuyến cáo: không cung cấp OTP, CVV, mật khẩu thẻ cho người lạ qua điện thoại, SMS, email.

3. Bảo mật thiết bị
   • Cập nhật phần mềm, hệ điều hành thường xuyên.

   • Cài app chống virus / bảo mật nếu có thể.

   • Tránh cài app từ nguồn không tin cậy.

4. Sử dụng xác thực mạnh / đa lớp
   • Bật xác thực 2 lớp (2FA) khi ngân hàng hoặc ứng dụng hỗ trợ.

   • Nếu ngân hàng hỗ trợ, dùng xác thực sinh trắc học (vân tay, FaceID), nhưng vẫn phải cẩn thận nếu bị lừa để thu thập dữ liệu sinh trắc.

5. Giám sát tài khoản thường xuyên
   • Kiểm tra giao dịch định kỳ, nếu có lệnh chuyển bất thường → phản ánh ngay với ngân hàng.

   • Kích hoạt cảnh báo giao dịch (noti SMS/app) nếu ngân hàng có hỗ trợ.

6. Báo cáo lừa đảo
   • Khi phát hiện bị lừa hoặc nghi ngờ lừa đảo, báo ngay với ngân hàng + cơ quan công an + Cơ quan An toàn Thông tin (ISA) nếu cần.

   • Lưu trữ bằng chứng (tin nhắn, ảnh chụp màn hình) để hỗ trợ điều tra.

7. Tìm hiểu trước khi vay / đầu tư
   • Kiểm tra xem công ty cho vay / nền tảng đầu tư có giấy phép, đăng ký hợp pháp không.

   • Tránh cho vay / đầu tư vào các nơi hứa lợi nhuận rất cao mà không rõ ràng.

   • Khi vay online, ưu tiên các tổ chức tín dụng uy tín, ngân hàng đã được cấp phép.